વિશ્વ એઈડઝ દિવસની યાદમાં શિક્ષણ ચિંતન

        એઈડઝ, H.I.V નામના વિષાણુથી ફેલાતો ચેપી રોગ છે. આ વિષાણુ શરીરના પ્રવાહીમાં રહેલા ટી હેલ્પર સેલ(એકપ્રકારના શ્વેતકણ)માં પ્રવેશી તેમાનાં જનીન તત્વને નુકશાન કરે છે અને તે આ કોષમાં ઘર કરી રહે છે. જેમ જેમ આ વાયરસ વધુને વધુ ટી હેલ્પર કોષોને નિષ્ક્રિય કરે છે તેમ તેમ વ્યક્તિની રોગ પ્રતિકારક શક્તિ ઓછી ને ઓછી થતી જાય છે. તેથી વાતાવરણમાં રહેલાં અન્ય ચેપી રોગના વિષાણુ વ્યક્તિને જલદી લાગવા માંડે છે. આમ, કાયમી પ્રકારના નુકશાનની શરૂઆત થાય છે. વધારે ભયજનક વાત એ હોય છે કે પોતાને આ વાયરસ લાગ્યા છે કે કેમ તે વિશે વ્યક્તિને ઘણા વર્ષો સુધી ખબર જ નથી પડતી! આ રોગ એ દ્રષ્ટીએ silent killer બને છે.

                આ વાયરસ માણસના શરીરના પ્રવાહીમાં હોવા છતાં તે લોહી, વીર્ય, અને યૌનીસ્ત્રાવ સિવાય ફેલાતો હોવાનું જણાયું નથી. સામાન્ય રીતે આ રોગ થવાનું જોખમ આવી વ્યક્તિઓને હોય છે:

1) વેશ્યાઓ અને તેની સાથે જાતીય સંબંધ રાખનાર. 2) એક કરતાં વધુ વ્યક્તિઓ સાથે સજાતીય કે વિજાતીય સમાગમ કરનાર. 3) અન્ય વ્યક્તિઓ પાસેથી લોહી લેનાર. 4) ઈંજેકશન દ્વારા નશાના બંધાણીઓ 5) અવાર-નવાર લોહી સ્વીકારવાની જરૂર પડે તેવા દર્દીઓ (જેવા કે, હિમોફિલિયા, થેલેસેમિયા વગેરે)ને અને 6) એચ.આઈ.વી. ધરાવતી માતા દ્વારા તેના બાળકને.

              

  વિશ્વમાં આ રોગે 1981માં અને ભારતમાં 1986માં દેખા દીધી હતી. ત્યાર પછી ભારત જેવા ગરીબ દેશમાં મોટો હાઉ ઊભો થયો. વસ્તીથી ઉભરાતા એવા વિકાસશીલ દેશ ભારત માટે સ્વાભાવિક રીતે જ ચિંતાનો પ્રશ્ન બન્યો હતો. NACO (National Aids Control Organization)ના 2012ના અહેવાલ મુજબ ભારતમાં HIV ધારકોની સંખ્યા 2000ની તુલનામાં 0.10% ઘટી છે. છતાં HIV સાથે જીવનારા આ લોકોમાં અંદાજિત 61% પુરુષો અને 39% સ્ત્રીઓ (લગભગ 93 લાખ) છે. HIV નો ચેપ બાળકોમાં (15 વર્ષથી નાના) 4.4%, પુખ્ત વયનાઓમાં (15થી49 વર્ષ) 82.4% અને 50 વર્ષથી મોટી ઉંમરનાઓમાં 13.2% જોવા મળ્યો છે.

                આ અહેવાલ મુજબ ગર્ભધારણ કરનારી સ્ત્રીઓમાં 0.40%, ગુપ્ત રોગોના દર્દીઓમાં 3.6%, વૈશ્યાઓમાં 2.67%, સિરીંજ દ્વારા કેફી ડ્રગ્સ લેનારાઓમાં 7.14%, હોમોસેક્સ કરનારાઓમાં 4.43% લોકોમાં HIV હોવાનું જણાયું હતું. ભારતમાં આંધ્રપ્રદેશમાં 5 લાખ, મહારાષ્ટ્રમાં 4.2 લાખ, કર્ણાટકમાં 2.5 લાખ અને તામિલનાડુમાં 1.5 લાખ લોકો HIV ગ્રસ્ત હોવાનો અંદાજ છે. 2009માં ભારતમાં AIDSને કારણે 1,72,000 લોકોના મૃત્યુ નોંધાયા હતા. એક પૂરક માહિતી ઉમેરી દઉં આ જ સાલમાં અકસ્માતને કારણે 3,57,021 (જેમાં રોડ અકસ્માતમાં 37.9%) લોકોના મૃત્યુ થયા હતા! ઉપરાંત 2010માં દેશમાં તમાકુના કેન્સરથી 2.10 લાખ લોકો અને 46 હજાર લોકો સાપ કરડવાને કારણે મોતને ભેટયા હતા.

                1986થી HIVના ક્ષેત્રે કામ કરી રહેલા ડૉ. સુંદર સુંદરારમનનુ કહેવું છે કે, HIV હજીયે વાસ્તવિક્તા છે. પોલિયો કે રક્તપિતની જેમ નચિંત થવા જેવું નથી. હજી 50 % કામ થયું છે(બેમાંથી એક જ ચેપમુક્ત છે!). જો કે વિશ્વના પરિપ્રેક્ષ્યમાં એઇડ્ઝને નિયંત્રણમાં લેવાના ભારતના પ્રયાસો પ્રસંશનીય બન્યા છે. સરકારી તંત્ર અને NGO’s  દ્વારા કામને સારો પ્રતિસાદ મળી રહ્યો છે.

                AIDS ના ભયાનક રોગમાંથી નવી પેઢીને બચાવવા માટે અન્ય કોઈ પહેલ કરે કે ન કરે પણ માતા-પિતાએ જ શરૂઆત કરવી પડે તેમ છે. સંતાનો સાથેની નિખાલસ ચર્ચા દ્વારા તેમની શારીરિક,  માનસિક અને જાતીય સમસ્યાઓને ઉકેલી શકાય છે. એઈડઝ અંગે સંશોધન અને જાગૃતિનું કામ કરનાર ભારતીય ડૉ. રેડિયમનું કહેવું છે કે, ‘આ રોગને ફેલાતો અટકાવવામાં મિશ્ર સરકારના પ્રયત્નો પૂરતા નથી. એને માટે તો વ્યક્તિ-વ્યક્તિ વચ્ચે માહીતીનું આદાન-પ્રદાન જ થવું જોઈએ.’ મતલબ સ્પષ્ટ છે કે કુટુંમ્બોમાં હકારાત્મક અને રચનાત્મક પર્યાવરણ બનવું જોઈએ. વિજાતીય મૈત્રી કેળવવામાં તરૂણોને રોકવાથી તેઓ વધુ આક્રમક બનવા સંભવ છે. છતાં એવી મૈત્રી શારીરિક સંબંધોમાં ન પરિણમે તેની તકેદારી રાખવી જ.

                તેની સાથે દેશના તરૂણોને આ અંગેના શિક્ષણ આપવાની થોડી જવાબદારી શિક્ષકોના ભાગે પણ આવે. આ માટે તેઓ આટલું કરી શકે: 1) વિદ્યાર્થીઓના જાતીય આવેગો સાહજિક હોય છે તેને બળપૂર્વક દબાવી ન દેતા યોગ્ય દિશામાં વાળવા ધ્યાન, યોગાસન, રમત વગેરે ઉપાયો યોજવા. 2) એઈડઝ કે જાતીય વિષયક ચર્ચા, પ્રવચન, ફિલ્મ, પ્રદર્શન જેવી પ્રવૃત્તિઓમાં વિદ્યાર્થીઓની સાથે વાલીઓને પણ સામેલ કરવા. 3) છોકરીઓ માટે સમાજની હાનિકારક રૂઢિ અને પરંપરાઓ દૂર કરી સ્ત્રી સન્માનની ભાવના વધે તેવા પ્રયત્નો કરવા અને તેવું કરનારને વર્ગ કે શાળામાં પ્રોત્સાહિત કરવા. 4) સામાજિક ધોરણોને અનુવર્તીને પોતાની જાતીય ઇચ્છાઓની અભિવ્યક્તિ કરે અને વિજાતીય વ્યવહારો સામાજિક મર્યાદામાં કરે તેની તકેદારી શિક્ષકોએ રાખવી જોઈએ.

                તરૂણો સાથે માતા-પિતા અને શિક્ષકો જ સૌથી વધુ સંપર્કમાં રહેતાં હોવાથી તેઓએ આ કામને ખૂબીથી કરતાં રહેવું જોઈએ. WHO ના સલાહકાર રહી ચૂકેલા Dr. Everold Hosen કહે છે તેમ-

‘India’s challenge is to engage people in talking about sex beyond disease and death. Especially Youth, because sex is on their mind most of the time and there are no comfort zones to discuss these Issues.’

                આજે વિશ્વ એઈડઝ દિન છે. શક્ય છે કે કાલે ઇબોલા દિન આવે! માણસે પ્રાકૃતિક અને પોતાની જીવનશૈલીમાં જે ફેરફારો આણ્યા છે તેમાંથી અવનવા રોગો આવશે, હાહાકાર મચાવશે, કાબુમાં આવશે, ફરી કોઈ નવો રોગ દેખા દેશે! આ ચક્રને ચાલુ રાખવામાં આપણી કોઈ હોશિયારી ન કહેવાય. વ્યક્તિ પોતાના સમગ્ર સ્વભાવ વિશે આત્મમંથન કરે એ પણ એટલી જ આવશ્યક બાબત છે અને એ વિશે આવનારી પેઢીને પણ વિચારતા કરીએ તોયે ઘણું ઘણું કર્યું કહેવાશે.

                હા, આજે સામાજિક શિક્ષણ દિન પણ છે તેની બહુ ઓછાને ખબર છે. આજે જેમના લગ્ન છે એવા એક યુગલે સામાજિક ઉત્થાન માટે કામ કરતી સંસ્થાને પોતાના તરફથી અગિયાર હજારનું દાન આપીને આ દિવસની સાર્થક ઉજવણી કરી છે. ધન્ય એ પળને, ધન્ય એ યુગલને પણ!

                                

-ડૉ. વિજય મનુ પટેલ (ગુજરાત ગાર્ડિયન અખબારમાં ચ્છાપાયેલ લેખ)